Έμαθες να φεύγεις...

Έλενα Σταγκουράκη

Έμαθες να φεύγεις

Έμαθες να φεύγεις ―

σε αγώνα δρόμου διαιτητής

της έναρξης του τέρματος κριτής

που τη θέση του εκχωρεί σε κάποιον ‘equis’

Έμαθες να φεύγεις ―

είναι η ώρα της αρχής

της πειθαρχίας της πειθούς της λογικής

του πόθου υπερνικώντας τις διαθέσεις

Έμαθες να φεύγεις ―

όχι τώρα. από καιρό.

στο αδύνατο στο μάλλον δυνατό

αδυναμία έχοντας σε αυτήν από τις έξεις

Έμαθες να φεύγεις ―

είπες ήδη το «έχε γεια,

σε λίγους μήνες θα τα πούμε Θεού θέλοντος ξανά»

Έχεις μάθει μόνο φεύγοντας να μένεις._

Poesía contra el silencio de la violencia...

Poesía contra el silencio de la violencia

Siendo mujer en América Latina

(Discurso en el 3er Festival Internacional de Poesía “Grito de Mujer”

el 13 de marzo de 2013 en el Instituto Cervantes de Atenas - Grecia

Texto y traducción de los poemas del español al griego: Elena Stagkouraki

Embajadora del movimiento Mujeres Poetas Internacional (MPI) en Grecia)

Bajo los sonidos de la canción oficial del festival y con mucha alegría les doy la bienvenida al 3er Festival Internacional de Poesía “Grito de Mujer” con el tema de la poesía sobre la violencia hacia las mujeres. El festival, organizado por primera vez en 2011 en la República Dominicana por el movimiento “Mujeres Poetas Internacional” (bajo la presidente Jael Uribe) se extendió pronto a toda Latinoamérica y el mundo. En este movimiento participan mujeres de varias nacionalidades, juntando su voz, mejor dicho su pluma, para un objetivo común: la lucha contra la violencia hacia las mujeres en el Sur del continente americano y por otros lugares.

Este año (2013), y en la tercera organización del festival, participan 31 países en todo el mundo, entre los que por primera vez está Grecia, después de la aceptación de nuestra petición a participar y con el apoyo de la revista literaria “Poeticanet”, como también de la griega “Asociación de Autores”. El festival de este año está dedicado a Malala Yousafzai de Pakistán, la candidata de quince años para el premio Nobel de la paz. Todos conocimos por los medios de información a esta chica, a quien intentaron matar con una bala en la cabeza simplemente porque apoyaba el derecho de las mujeres a la educación. Malala solía decir que no le importaba si tenía que sentarse en el suelo o incluso en la tierra desnuda, con tal de que ella misma y todas las mujeres de su país pudieran tener acceso a la educación.

           

El verso como grito (Mayte Tudea Busto)

Quiero desde mi voz enronquecida,
alentar con la fuerza que en mí brota,
que ninguna esperanza quede rota,
y toda vida sea enaltecida.

Yo miro y mi mirada no es completa,
y mi mano sostiene quebrantada
el papel en que leo ensimismada
mi verso de mujer y de poeta.

Y este poema es grito y es denuncia,
y es dolor, rabia, furia y amargura,
y pretende servir como armadura,
y amparar mis derechos, sin renuncias.

Si la mujer es germen y es substancia,
¿por qué ha de soportar la intolerancia?

El tema del festival, es decir la violencia hacia las mujeres, no ha sido escogido por casualidad. Es más,  constituye un problema muy grave y serio tanto en América Latina como en otros países en vías de desarrollo. Las voces contra esta realidad cruel van aumentando, aunque son silenciadas de inmediato por oscuras redes de poder, mafias o paramilitares.

La mujer de la foto se llama Susana Chávez Castillo y nació en 1974 en la trágica Ciudad Juárez de México. El por qué caracterizo “trágica” a esta ciudad lo indicaremos más bajo. Hace dos años encontraron a Susana Chávez estrangulada con una bolsa negra volteada en su cabeza y con sus brazos y manos mutilados. ¿Cuál fue su crimen? Escribía. Ha sido una poetisa consagrada a los derechos de las mujeres, algo que en México como también en otros países de América Latina, la clasificaba como activista, agitadora, revolucionaria, o sea, un obstáculo por superar – algo que al final pasó.

Pero no crean, en Latinoamérica existe justicia. Se realizaron investigaciones y el caso se aclaró. La joven que escribía conscientemente a partir de sus once años por el ser humano y la mujer o, mejor dicho, por la mujer como ser humano, había cometido –según las autoridades– algunos errores: malas compañías, drogas, salió para “pasarlo bien” y no hubo ninguna intromisión del crimen organizado. Pues la relación entre “pasarlo bien”, usar drogas etc. y ser encontrada estrangulada y mutilada, la dejo a su propio juicio y su evaluación.

Así que Susana Chávez se convirtió con derecho, a diferencia de muchos seudohéroes en Grecia y otros lugares, en un símbolo y guía del mencionado movimiento de poetisas, luchando por los derechos de las mujeres en América Latina. Además, les regaló el lema que ellas adoptaron: “Ni una más!” El siguiente poema suyo ha sido desafortunadamente profético:

Sangre nuestra (Susana Chávez Castillo)

Sangre mía,
de alba,
de luna partida,
del silencio.
de roca muerta,
de mujer en cama,
saltando al vacío,

Abierta a la locura.
Sangre clara y definida,
fértil y semilla,
Sangre incomprensible gira,
Sangre liberación de sí misma,
Sangre río de mis cantos,
Mar de mis abismos.
Sangre instante donde nazco adolorida,
Nutrida de mi última presencia.

            Semejante es la historia de Marisela Escobedo, también de México, quien recibió una bala en la cabeza en 2010 durante su protesta por el asesinato de su hija dos años atrás. Escobedo había descubierto y nombrado al asesino, quién, después de admitir el crimen y hasta mostrar el lugar del asesinato, ¡fue declarado inocente según la decisión de un tribunal! Siguieron muchísimos procesos, obstáculos, retrasos, denuncias etc. y solamente el año pasado (2012), después del asesinato de Marisela Escobedo, y por la protesta generalizada que había surgido, se dio justicia de la manera ya conocida, es decir, con otras balas, esta vez en la cabeza del asesino.

 ¿Por qué, la colombiana Angélica Bello? Bello es otro ejemplo de mujer que luchaba por los derechos de las mujeres en Colombia, apoyando a las que han caído víctimas de violación por paramilitares durante los conflictos. Qué sufrimientos no tuvo de soportar: Fue amenazada. Sus hijas fueron secuestradas en 2000 y fueron repetidamente violadas por intimidación suya y de su madre. Ella misma cayó víctima de

violación en 2009. Se vio obligada a cambiar de vivienda repetidamente, denunció las amenazas que recibía a la policía, en algún momento le dieron guardaespaldas, pero todo en vano. Nada logró salvarla. El 16 del febrero pasado (2013) Angélica Bello fue encontrada muerta (mejor dicho, asesinada) en extrañas circunstancias. Bello solía decir: “Ser mujer y activista de los derechos humanos en Colombia es como ser kamikaze en Irak.” No podemos, sino darle la razón.

La una con la otra, las poetisas comprometidas (porque sí, se trata precisamente de esto) se juntan y se multiplican; comprometidas en describir la realidad de la mujer en el sur americano.

Nosotras (Hortensia Carrasco Santos)

A espaldas del silencio

tratamos de atravesar las hendiduras de los muros

de ignorar el viento acorralado en la ventana.

Indóciles queremos desprendernos de todo lo que calla

de ese decir nada que nos corruga y desmorona.

Al tanteo buscamos rehacernos

dejar de ser esa luz parda de los cuartos.

Pero la realidad se nos arrima como una hija enferma

que encuentra un regazo en nuestra mente

y anda entre neuronas desganada y repentina.

La violencia hacia las mujeres en América Latina es un fenómeno diario y “natural”, una práctica habitual, nada reprochable, sino aceptable, tanto por las mujeres mismas como por sus familias y la sociedad entera. Se espera que una mujer caiga víctima de violencia en la casa primero por su padre, siendo su hija, a continuación probablemente por el novio, siendo su novia, y seguramente por su marido, siendo su mujer. 

Mucho más allá de la existencia de organizaciones por su defensa, las latinoamericanas no cuentan ni con el apoyo de sus propios padres, los que en el peor de los casos las acusan (“no se puede, ellas habrán hecho algo para que su marido se haya molestado”) y en el mejor les advierten que lo soporten todo en silencio.

Precisamente este silencio condena e intenta a combatir este Festival, con la única manera disponible: el Grito. Algunos me comentaron el llamativo título del festival, ya que este “Grito” sonó en sus oídos griegos excesivo y de mal gusto. Quizás tengan razón en parte. Sin embargo, no debemos caer en la trampa. Aquí no se trata de un asunto de estética y así la palabra “grito” no es nada desmedida. Al contrario, logra lo que es necesario: dice las cosas con su nombre. Debemos aprender a hablar así y aceptar que los otros digan las cosas con su nombre sin que nos molestemos.

También debemos explicar y entender lo siguiente: Aquí no se trata de la emancipación de las mujeres. No se trata de alguna queja o molestia por algo que no sea respetado, ni siquiera de la lucha por la igualdad de los derechos entre hombres y mujeres. Además, no debemos enjuiciar teniendo en la mente nuestros propios criterios o la realidad en Grecia. Muchas cosas quedan todavía por hacer y resolver en nuestro país, pero algunas cosas por lo menos han sido conseguidas. Aquí hablamos de países, donde la mujer es tratada como un ser humano inferior. Y al final, debemos pensar que, mientras nosotros estamos hablando aquí de todo esto libremente, las mujeres que están haciendo lo mismo en América Latina se juegan la vida. La mujer que hablara a un público mexicano sobre las historias de Chávez y Escobedo estaría en peligro a partir del día siguiente.

Lo habitual que es la práctica de la violencia dentro de una pareja, como también el hecho de que en este movimiento participen asimismo –en honor suyo– unos cuantos hombres (aunque sean poquísimos), se muestra en el siguiente poema de Ektor Zetta Ek Balam:

Ni con el pétalo de 1 rosa (Ektor Zetta Ek Balam)

Ni con el pétalo de 1 rosa…

decía mi abuela paterna

decía mi abuela materna

Por algo lo decían

Yo me hacia como que no entendía

pero a pesar de que entonces la vida

debería ser sueños y juegos

las cosas no eran como las de jugar

a la casita con mis primas

Ni con el pétalo de 1 rosa

Pero si mi padre tenía

1 brazo como de beisbol

1 puño de campeón boxístico

1 pata de futbolista

1 espada de torero

¿Será por eso que odio los deportes?

Ni con el pétalo de 1 rosa

Mi mujer me retaba enloquecida

que la golpeara

Pégame cabrón

Cobarde no te atreves

Ni con el pétalo de 1 rosa

Sería como golpear a las mujeres

que me dieron vida/ cariño/

que me enseñaron a vivir

que me enseñaron a luchar siempre

por ser diferente a los sapiens

que no superan su simiesco origen

Quizás nos parezca imposible, pero en la muy rara ocasión en que la mujer no cayera víctima de violencia en la casa, se sentiría ignorada y despreciada y ¡le pediría ella misma a su marido que la golpeara!, como fue descrito de manera realista en el poema anterior. La tradición de la violencia dentro de la casa, sobre todo en México, tiene raíces profundísimas y podríamos fijar su procedimiento en la llegada de los colonizadores españoles, los “conquistadores”, como también del dogma católico. Sin duda, la pobreza, la depauperación y el analfabetismo son factores que hacen que este fenómeno de violación sistemática de los derechos humanos se perpetúe.

No obstante, las latinoamericanas tienen que soportar, aparte de la violencia dentro de su casa, la violencia que encontramos desafortunadamente por todo el mundo, también en las llamadas “sociedades civilizadas”. Violaciones, palizas o humillaciones forman parte de un paisaje de violencia horroroso. Tal como el del poema siguiente de Dinorah Gutiérrez de México:

Eran doce (Dinorah Gutiérrez)

Eran doce

Eran doce los años de su infancia

doce de inocencia

doce del consuelo en las cosas simples

Eran doce las palabras de una madre que no hablaba:

“Hija, pequeña, traviesa, te amo,

cuidado, te espero,

camina,

tú puedes,

ahora…”

Eran doce los sueños de la princesa

la del espejo de quimeras

la que se quedó dormida a mitad de la calle

no la de los cuentos

no la del libro de principios

Eran doce los dueños de su sangre,

de su cuerpo,

de su ropa,

de sus besos

de su tiempo

Eran doce los plagiarios de pureza

Doce

sonámbulos delirantes

y le abatían el espíritu

colgados de su cadera

Doce los del cadalso

siempre al borde del suspenso

derritiendo los escrúpulos

derribando los instintos

Eran doce los años de la princesa

Pero los suspiros se le fueron con el vicio

Inyectados con humeante veneno

sustancias tóxicas

o malos pensamientos

Eran doce…

Pero ya no festejó cumpleaños

la princesa perdió la cuenta

Como si todo esto no fuera suficiente, el crimen organizado y la mafia económica juegan muy a menudo un papel central. Es típico el fenómeno de los “feminicidios” en la Ciudad Juárez en México, a la cual nos referimos antes. Ahí, según los datos oficiales, han sido asesinadas 400 mujeres (en realidad son muchas más), mientras hay miles de las llamadas “desaparecidas”.

No es ninguna casualidad que las víctimas sean en su mayoría mujeres que trabajen en fábricas, las llamadas “maquiladoras”, que cierren contratos con empresas multinacionales extranjeras, un 80% de las cuales son norteamericanas, bajo el control, directo o indirecto, de los Estados Unidos. Esas mujeres, principalmente entre los 16 y 28 años, pobres y de familias grandes, trabajan bajo condiciones inaceptables, con un sueldo precario y tienen que viajar largas distancias cada día desde su casa hasta las maquiladoras, ya que las últimas están en lugares apartados cerca de las fronteras (por eso es que este fenómeno se nota en zonas fronterizas como Ciudad Juárez). A las mujeres las encuentran (si las encuentran en absoluto) desiertas en lugares remotos, violadas, maltratadas y ¡en la mayoría de los casos, con el rostro quemado para que se haga imposible la identificación!

Y todo esto, ¿por qué? Pues porque ¡las escenas horribles del maltrato múltiple se graban y a continuación se hacen películas sádicas, las llamadas “snuff movies”, que se venden después a redes ocultas! Los autores de estos delitos son “conocidos-desconocidos” sobre todo para las autoridades de México, las cuales cierran los ojos a este horror y no ofrecen ningún tipo de protección.

Todo lo contrario, la protección es entonces tarea de la familia de las trabajadoras, de manera que otro miembro de la familia tiene que acompañarlas desde la casa hasta su puesto de trabajo y a la inversa. Es muy trágica la declaración de un padre que una sola vez no acompañó a su hija al trabajo y aquel día ella no regresó a casa. Será ella también una “desaparecida”.

                        No es que quiera obsesionarme (Pilar Rodríguez Aranda)

No es que quiera obsesionarme
pero cuándo
dejaré de escuchar
noticias absurdas y violentas
(penetración en todos los orificios)
En todos
En todas

Cuándo
dejaré de leer
sobre feminicidios irresueltos
(sospechosos en camionetas negras)
La esperanza ennegrecida
Negro el futuro

Cuándo
dejaré de enterarme
de números y estadísticas
(Más años de cárcel recibe un ladrón
que el asesino de su mujer
si se sospecha que ha sido infiel)

Cuándo
dejaré de conocer
los detalles de sus muertes
(acuchillada 57 veces)
Violada
Torturada

Cuándo
dejaré de alterarme
al imaginar su mirada
su ignorancia y su inocencia

Cuándo
dejaré de creer
que para ser mujer hay que negarse
(no salgas, no vistas, no seas)
que si te atreves a afirmarte
te obligan a callarte
te golpean, te matan
y al final
te culpan

No. No me quiero obsesionar
pero cómo
dejar de pensar
que esos asesinos victoriosos
(que no pueden ser hombres)
existen en la misma superficie
y respiran el mismo oxígeno

Siento que va a caer
una lágrima, pero en vez
bien adentro, algo se endurece

La piedra de la fe, lava
que se enfría
cuando debiera explotar y derretirlo todo
pero para ello, necesitaría un poco más de ternura...

Si no, cómo
podré entonces soltar
esta desesperanza endurecida
para que no me rasgue por dentro
como hicieron con ellas
Todas ellas…

¿Cómo fue que extraviamos
nuestra alma colectiva?
Cuándo… cómo...

No hay duda del qué ni del dónde
Aquí y hoy
aquí y hoy

Cuándo
dejaré de sentir
que hoy y aquí
no nos merecemos

¿Qué podemos hacer nosotros entonces por todo esto? Primero, participar en el Festival “Grito de Mujer” y sus próximas organizaciones, en Grecia y otros países. Segundo, hacernos parte de la protesta y la condena internacional de la violencia hacia las mujeres del modo que cada cual pueda, por ejemplo por información constante, difusión de informaciones relevantes, etc. Por último, no debemos olvidar que la poesía puede convertirse a veces en un medio de lucha, pero es siempre bálsamo para la herida.

Una madre y tres hijas (Miriam Krüger)

Una madre y tres hijas

Una madre que las arrulla leyendo poesías

Una madre diferente a las demás

Tres hijas que son su lucha, su esperanza , su felicidad.

Una madre y tres hijas van por la vida

Soñando un día mejor

Una madre que el trabajo le roba el tiempo

Pero ella inventa horas para reír y soñar

Tres hijas que un día se volvieron mujeres

Tres mujeres muy diferentes

La mayor una gran ejecutiva, luchando para ser la mejor

La segunda con magia en las manos para crear vestidos de princesas

La tercera vive entre las líneas de una poesía que no siempre termina

Una madre que sin pedirlo se volvió abuela

Y aún guarda la manía de leer poemas.

Si se calla el cantor (Horacio Guaraní, Mercedes Sosa)

Si se calla el cantor calla la vida

porque la vida misma es todo un canto,

si se calla el cantor muere de espanto

la esperanza, la luz y la alegría.

Si se calla el cantor se quedan solos

los humildes gorriones de los diarios,

los obreros del puerto se persignan,

quién habrá de luchar por sus salarios.

Qué ha de ser de la vida si el que canta,

no levanta su voz en las tribunas,

por el que sufre, por el que no hay ninguna razón

que lo condene a andar sin manta.

Si se calla el cantor muere la rosa,

de qué sirve la rosa sin el canto,

debe el canto ser luz sobre los campos,

iluminando siempre a los de abajo.

Que no calle el cantor porque el silencio,

cobarde apaña la maldad que oprime,

no saben los cantores de agachadas,

no callarán jamás de frente al crimen.

Que se levanten todas las banderas,

cuando el cantor se plante con su grito,

que mil guitarras desangren en la noche,

una inmortal canción al infinito.

Si se calla el cantor...calla la vida...

Muchísimas gracias.

_____________________________

Enlaces:

-                     mujerespoetasinternacional.blogspot.com

-                     elgritodemujer.blogspot.com

-                     www.facebook.com/FestivalInternacionaldePoesiaGritodeMujer

Primera publicación en la revista "Cuadernos Áticos", España (https://issuu.com/cuadernoatico/docs/cuadernoatico_2)

Ποίηση ενάντια στη σιωπή της βίας...

Ποίηση ενάντια στη σιωπή της βίας

Όντας γυναίκα στη Λατινική Αμερική

(Ομιλία στο 3^ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης «Γυναικεία Κραυγή»

στις 13.03.2013 στο Instituto Cervantes των Αθηνών - 

Κείμενο και μετάφραση των ποιημάτων από τα ισπανικά:

Έλενα Σταγκουράκη)

Yπό τους ήχους του επίσημου τραγουδιού του φεστιβάλ και με ιδιαίτερη χαρά, σας καλωσορίζω στο 3^ο Διεθνές Φεστιβάλ ποίησης «Γυναικεία κραυγή» (“Grito de Mujer”) με θέμα την ποίηση ενάντια στη βία κατά των γυναικών. Το φεστιβάλ, υπό τη  διοργάνωση του Διεθνούς Κινήματος Ποιητριών (“Mujeres Poetas Internacional”) με πρόεδρο την Γιαέλ Ουρίμπε, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2011 στη Δομινικανή Δημοκρατία και γρήγορα επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική και τον κόσμο. Στο κίνημα συμμετέχουν ποιήτριες πολλών εθνικοτήτων που ενώνουν τη φωνή τους, καλύτερα τη γραφίδα τους, προς έναν κοινό στόχο: την καταπολέμηση της βίας απέναντι στις γυναίκες, στον αμερικανικό Νότο και αλλού.

            Φέτος, στην τρίτη συνεχόμενη διοργάνωση του φεστιβάλ, συμμετέχουν 31 χώρες παγκοσμίως, μεταξύ των οποίων για πρώτη φορά και η Ελλάδα, κατόπιν αποδοχής του αιτήματός μας να ενταχθούμε σ’ αυτό, και με την υποστήριξη του περιοδικού “Poeticanet” και της «Εταιρείας Συγγραφέων». Το φετινό φεστιβάλ είναι αφιερωμένο στην δεκαπεντάχρονη υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης, Μαλάλα Γιουσαφζάι, από το Πακιστάν. Όλοι γνωρίσαμε από τα Μέσα Ενημέρωσης αυτό το κορίτσι, το οποίο έπεσε θύμα απόπειρας δολοφονίας με μια σφαίρα στο κεφάλι, επειδή υποστήριζε το δικαίωμα των γυναικών στην παιδεία. Η Μαλάλα είχε δηλώσει πως δεν την νοιάζει αν χρειαστεί να καθήσει στο πάτωμα ή και στο χώμα ακόμη, αρκεί να έχει η ίδια και όλες οι γυναίκες της χώρας της πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Ο στίχος ως κραυγή (“El verso como grito” – Μάυτε Τουδέα Μπούστο)

Τι κι αν είναι η φωνή μου βραχνιασμένη,

με δύναμη και τόλμη θα παλεύω.

Καμιά ελπίδα, ούτε όνειρο να κλέβω,

μα τη ζωή να εξυμνώ, ταγμένη.

Κοιτάζω με τα ματιά πολεμίστριας.

Το χέρι μου κρατάει ρυτιδωμένο

χαρτί, όπου διαβάζω κι ανασαίνω
τους στίχους μου, γυναίκας και ποιήτριας.

Το ποίημα αυτό, κραυγή, διαμαρτυρία,

και πόνος, πίκρα, οργή, θυμός συνάμα.

Σαν όπλο το βαστώ, μαζί και τάμα,

τα δίκια να φρουρώ χωρίς αργία.

Αφού η γυναίκα ανθρώπινο ον, συμβία,

γιατί να υπομένει τόση βία;

Η βία κατά των γυναικών δεν έγινε τυχαία θέμα της ποίησης του φεστιβάλ. Πολύ περισσότερο, συνιστά σοβαρότατο πρόβλημα στη Λατινική Αμερική, όπως και σε άλλες υπό ανάπτυξη χώρες του κόσμου. Ολοένα πληθαίνουν, μάλιστα, οι φωνές διαμαρτυρίας, φωνές όμως που καταπνίγονται άμα τη εμφανίσει τους, είτε από σκοτεινά κυκλώματα εξουσίας είτε από μαφίες είτε από παραστρατιωτικούς.

Η γυναίκα της φωτογραφίας είναι η Σουσάνα Τσάβες Καστίγιο, γεννημένη στην τραγική πόλη Χουάρες, στο Μεξικό, το 1974. Το γιατί η πόλη είναι τραγική θα φανεί στη συνέχεια. Πριν δυο χρόνια, η Σουσάνα βρέθηκε με μια μαύρη σακούλα στο κεφάλι, στραγγαλισμένη, και με τα άνω άκρα της ακρωτηριασμένα. Το έγκλημά της; Έγραφε. Ήταν ποιήτρια κι έγραφε για τα δικαιώματα των γυναικών, κάτι που στο Μεξικό, και αλλού στη Λατινική Αμερική, αυτόματα την κατέτασσε ως ακτιβίστρια, αντιρρησία, επαναστάτρια και άρα εμπόδιο που έπρεπε να παρακαμφθεί – όπως και έγινε.

Μη νομίζετε όμως, δικαιοσύνη υπάρχει στα νότια της αμερικανικής ηπείρου. Έτσι, διενεργήθηκαν οι απαραίτητες έρευνες και η υπόθεση διαλευκάνθηκε. Η κοπέλα που απ’ τα έντεκα χρόνια της έγραφε συνειδητοποιημένα κι αγωνιζόταν για τον άνθρωπο και τη γυναίκα ή, καλύτερα, για τη γυναίκα ως άνθρωπο, είχε –κατά τα λεγόμενα των αρχών– τις αδυναμίες της: κακές παρέες, ναρκωτικά, «βγήκε κι αυτή να περάσει καλά, και καμία ανάμειξη δεν είχε το οργανωμένο έγκλημα». Τώρα, πόση σχέση μπορεί να έχει η «καλοπέραση» και η χρήση ναρκωτικών με τη σακούλα στο κεφάλι και τα ακρωτηριασμένα άνω άκρα (επειδή έγραφε), το αφήνω στη δική σας κρίση κι εκτίμηση.

Η Σουσάνα Τσάβες Καστίγιο έγινε λοιπόν, δικαίως, σε αντίθεση με κάποιους άλλους ψευτοήρωες στην Ελλάδα και αλλού, σύμβολο και «καθοδηγήτρια» για το παραπάνω κίνημα ποιητριών που μάχεται για τα  δικαιώματα των γυναικών στη Λατινική Αμερική. Τους χάρισε δε το μότο τους: “Ni una más”, που θα πει «Ούτε μία (νεκρή) παραπάνω». Το ποίημά της, προφητικό:

Αίμα ημών (“Sangre nuestra” – Σουσάνα Τσάβες Καστίγιο)

Αίμα δικό μου,

της αυγής,

μιας σελήνης διχασμένης,

αίμα της σιωπής,

βράχου άψυχου,

αίμα γυναίκας κλινήρους

που ξεπηδάς προς το κενό.

Αίμα δεκτικό της τρέλας

διαυγές και ορισμένο,

αίμα γόνιμο και σπέρμα,

αίμα που κυκλοφορείς ακατανόητο

αίμα απελευθέρωση απ’ τον εαυτό σου,

αίμα ποταμέ των τραγουδιών μου,

θάλασσα της αβύσσου μου.

Αίμα της στιγμής που πονώντας γεννιέμαι,

θρεμμένη απ’ την ύστατη παρουσία μου.

            Ανάλογη και η ιστορία της Μαρισέλα Εσκομπέδο, πάλι στο Μεξικό, η οποία δέχτηκε μια σφαίρα στο κεφάλι το 2010, κατά τη διαμαρτυρία της για τη δολοφονία της κόρης της δυο χρόνια νωρίτερα. Η Εσκομπέδο είχε ανακαλύψει και κατονομάσει στις αρχές τον δολοφόνο, ο οποίος, αφού όντως ομολόγησε και κατέδειξε άκομη και τον τόπο του εγκλήματος, αφέθηκε ελεύθερος κατόπιν δικαστικής απόφασης! Ακολούθησαν πάμπολλες διαδικασίες, εμπόδια, επικυρήξεις κλπ. και μόλις πέρυσι (2012), μετά το θάνατο της Μαρισέλας Εσκομπέδο, και με την κατακραυγή που ακολούθησε, αποδόθηκε έως ένα βαθμό δικαιοσύνη, με τον γνωστό τρόπο: με άλλες αδέσποτες σφαίρες, στο κεφάλι –αυτή τη φορά– του δολοφόνου.

Γιατί, η Ανχέλικα Μπέλιο; Άλλο ένα παράδειγμα γυναίκας που αγωνιζόταν για τα δικαιώματα των γυναικών στην Κολομβία, στηρίζοντας γυναίκες που είχαν πέσει θύματα βιασμού από παραστρατιωτικούς κατά τις εχθροπραξίες. Και τι δεν υπέστη: Απειλήθηκε. Οι κόρες της απήχθησαν το 2000 και βιάστηκαν κατ’ εξακολούθηση για εκφοβισμό. Το 2009 έπεσε θύμα βιασμού και η ίδια. Άλλαξε επανειλημμένως τόπο κατοικίας, ανέφερε τις απειλές στις αρχές, κάποια στιγμή της δόθηκαν και φρουροί, αλλά όλα μάταια. Τίποτα δεν κατάφερε να την

γλιτώσει. Στις 16 του περασμένου Φλεβάρη, η Μπέλιο βρέθηκε στο σπίτι της νεκρή (δολοφονημένη) υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Η ίδια έλεγε: «Να είσαι γυναίκα και ν’ αγωνίζεσαι για τ’ ανθρώπινα δικαιώματα στην Κολομβία είναι ταυτόσημο του να είσαι βομβιστής αυτοκτονίας στο Ιράκ.» Θα της δώσουμε, βέβαια, απόλυτο δίκιο.

Μία όμως με την άλλη, μαζεύονται πολλές, οι στρατευμένες ποιήτριες (γιατί περί αυτού πρόκειται) που περιγράφουν την φρικαλέα πραγματικότητα της γυναίκας στον αμερικανικό Νότο.

Όλες εμείς (“Nosotras” – Ορτένσια Καρράσκο Σάντος)

Πίσω απ’ την πλάτη της σιωπής

βαλθήκαμε να διαπεράσουμε τα τείχη απ’ τις χαραμάδες

αγνοώντας τον άνεμο που στο παράθυρο στριμώχτηκε.

Ασυμβίβαστες, επιθυμούμε να αποσπαστούμε απ’ ό,τι σιωπά

από τούτη τη σιωπή που μας τσακίζει και μας διαμελίζει.

Ψηλαφιστά αποζητούμε την αναγέννηση

να πάψουμε πια να είμαστε τούτο το φως το θαμπό στα δωμάτια.

Μα η πραγματικότητα μάς ζυγώνει σαν κόρη άρρωστη

που στο νου μας βρίσκει μια ποδιά

κι ανάμεσα σε νευρώνες εισδύει, άθυμη και ξαφνική.

Η βία που υφίστανται οι γυναίκες στη Λατινική Αμερική είναι φαινόμενο καθημερινό, μια πρακτική «αυτονόητη», συνηθισμένη κι αποδεκτή, τόσο από τις ίδιες τις γυναίκες, όσο και από τις οικογένειές τους και την κοινωνία ολόκληρη. Είναι αναμενόμενο μια κοπέλα να δέχεται βία στο σπίτι από τον πατέρα της, όντας κόρη, πολύ πιο αναμενόμενο, από το φίλο της, ως αρραβωνιαστικιά του, βέβαιο δε απ’ τον άντρα της, ως σύζυγός του (!).

Απέχοντας πολύ από την ύπαρξη επίσημων θεσμών για την προστασία της, η γυναίκα στη Νότια Αμερική δεν τυγχάνει καν της υποστήριξης των γονιών της, οι οποίοι στη χειρότερη περίπτωση την κατηγορούν («δεν μπορεί, όλο και κάτι θα έκανε και θα εξόργισε τον άντρα της»), ενώ στην καλύτερη περίπτωση τής συνιστούν να σωπάσει και να υποστεί το καθημερινό μαρτύριο αγόγγυστα.

Αυτήν ακριβώς τη σιωπή κατακρίνει κι αντιμάχεται το φεστιβάλ, με τον μόνο τρόπο που διαθέτει και τολμά: την Κραυγή και την κατακραυγή. Κάποιοι μού σχολίασαν τον ηχηρό τίτλο του φεστιβάλ, η λέξη «κραυγή» τούς φάνηκε ακαλαίσθητη. Ίσως να έχουν κάποιο δίκιο. Όμως δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, να πέσουμε στην παγίδα. Εδώ δεν πρόκειται για ζήτημα αισθητικής, και η συγκεκριμένη λέξη καθόλου υπερβολική δεν είναι. Αντιθέτως, επιτυγχάνει αυτό που καλείται να πράξει: λέει τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Πρέπει σ’ αυτήν εδώ τη χώρα, στην Ελλάδα, να μάθουμε επιτέλους να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, καθώς και ν’ ακούμε να λέγονται έτσι, δίχως να δυσανασχετούμε.

Ακόμη, πρέπει να διευκρινίσουμε και να καταλάβουμε τα εξής: Κατ’ αρχήν, εδώ δεν μιλάμε για χειραφέτηση των γυναικών. Δεν πρόκειται για κάποιο παράπονο ή διαμαρτυρία για κάτι που δεν τηρείται, ούτε καν για αγώνα ισότητας των δύο φύλων κι εξίσωσης με τους άντρες. Ύστερα, δεν πρέπει να κρίνουμε έχοντας κατά νου τα δικά μας κριτήρια ή την ελληνική πραγματικότητα. Πολλά μπορεί να μένουν άλυτα στη χώρα μας, αλλά κάποια τουλάχιστον έχουν έως ένα βαθμό επιτευχθεί. Εδώ μιλάμε για χώρες, όπου η γυναίκα θεωρείται κι αντιμετωπίζεται ως υπάνθρωπος. Κι ακόμη, τη στιγμή που εμείς τα λέμε εδώ όλα αυτά ελεύθερα, οι γυναίκες που επιχειρούν το ίδιο στη Λατινική Αμερική στοχοποιούνται. Η γυναίκα που θα μιλούσε δημόσια στο Μεξικό, όπως εδώ απόψε, για την Τσάβες Καστίγιο και την Εσκομπέδο, θα έβλεπε από την επαύριο τη ζωή της ν’ απειλείται!

Το πόσο παγιωμένη πρακτική είναι η βία σε μια σχέση, αλλά και ότι στο κίνημα συμμετέχουν προς τιμήν τους και άντρες ποιητές –αν και ελάχιστοι, βέβαια, στον αριθμό–, αποτυπώνεται στο επόμενο ποίημα του Έκτορ Σέτα Εκ Μπαλάμ:

Ούτε με τριαντάφυλλο... (“Ni con el pétalo de 1 rosa”)

Ούτε με τριαντάφυλλο...

έλεγε η μάνα του πατέρα

έλεγε κι η μάνα της μητέρας

Όλο και κάποιος λόγος θα υπήρχε

Εγώ έκανα τάχα πως δεν καταλαβαίνω

μα, παρόλο που η ζωή τότε

θα ’πρεπε να ’ταν όλο σχέδια και παιχνίδια,

η ζωή στο σπίτι

δεν έμοιαζε καθόλου με παιχνίδι για τις ξαδέρφες μου.

Ούτε με τριαντάφυλλο...

Μα να που ο πατέρας μου είχε

1 μπράτσο θαρρείς για μπέιζ μπωλ

1 γροθιά πρωταθλητή του μποξ

1 πόδι ποδοσφαιριστή

1 ξίφος ταυρομάχου

Γι’ αυτό να τα μισώ τ’ αθλήματα;

Ούτε με 1 τριαντάφυλλο...

Η γυναίκα  μου απαιτούσε ίδια μαινάδα

να τη χτυπήσω

Χτύπα με καθίκι

Δειλέ, δεν το τολμάς

Ούτε με τριαντάφυλλο...

Θα ’ταν σαν τις γυναίκες να χτυπώ

που μου δώσανε ζωή και τρυφεράδα

που μου μάθανε να ζω

που μου μάθαν’ πάντοτε να πολεμώ,

άλλος να γίνω απ’ τον sapiens,

που τη ζωώδη του καταγωγή δεν ξεπερνά.

Μοιάζει αδιανόητο, αλλά στην εξαιρετικά σπάνια περίπτωση που η γυναίκα δεν θα υποστεί βία στο σπίτι, θα αισθανθεί αγνοημένη και περιφρονημένη, και θα το απαιτήσει όντως η ίδια από το σύζυγό της!, όπως ρεαλιστικά αποτυπώθηκε στο παραπάνω ποίημα. Η παράδοση ενδοοικογενειακής βίας, ειδικά στο Μεξικό, έχει βαθύτατες ρίζες και οι απαρχές της θα μπορούσαν να εντοπιστούν στον καιρό του ερχομού των Ισπανών αποικιοκρατών (κονκισταδόρες), καθώς και του καθολικού δόγματος. Η φτώχεια, η εξαθλίωση και ο αναλφαβητισμός συνιστούν αναμφίβολα παράγοντες που διαιωνίζουν αυτό το φαινόμενο συστηματικής καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Όχι, βέβαια, πως πέρα απ’ την καθημερινή βία στο σπίτι, οι Λατινοαμερικάνες δεν υφίστανται επιπλέον και τη βία που δυστυχώς συναντούμε παντού στον κόσμο, ακόμη και στις λεγόμενες «πολιτισμένες» κοινωνίες. Βιασμοί, ξυλοδαρμοί, εξευτελισμοί κλπ. συμπληρώνουν ένα φρικτό τοπίο βίας. Τέτοιο είναι κι αυτό στο επόμενο ποίημα της Ντινόρα Γκουτιέρες, επίσης από το Μεξικό:

Ήταν δώδεκα (“Eran doce”- Ντινόρα Γκουτιέρες)

Ήταν δώδεκα τα χρόνια της παιδικότητας

δώδεκα της αθωότητας

δώδεκα της παρηγόρησης με πράγματα απλά

Δώδεκα οι λέξεις της μάνας που δεν μιλούσε:

«Κόρη μου, άτακτη,  μικρή, σε αγαπώ,

πρόσεχε, σε περιμένω,

εμπρός,

μπορείς,

τώρα...»

Δώδεκα της πριγκίπισσας τα όνειρα

αυτής μες στον καθρέφτη από χίμαιρες

αυτής που αποκοιμήθηκε καταμεσής του δρόμου

όχι εκείνης των παραμυθιών

όχι εκείνης του βιβλίου των απαρχών

Δώδεκα οι κτήτορες του αίματός της,

του κορμιού της,

των ρούχων της,

των χειλιών της

του χρόνου της

Δώδεκα της αγνότητας οι μαγαριστές

Δώδεκα

υπνοβάτες ντελιρίου
που το πνεύμα της ξερίζωσαν

κρεμασμένοι απ’ τους γοφούς της

Δώδεκα οι του ικριώματος

πάντοτε στο χείλος της  αιώρησης

λιώνοντας τις ενοχές

γκρεμίζοντας τα ένστικτα

Δώδεκα τα χρόνια της πριγκίπισσας

Μα τα βογγητά τής πέρασαν με το στίγμα

ποτισμένα με δηλητήριο που άχνιζε

ουσίες τοξικές

και κακές σκέψεις

Ήταν δώδεκα...

Μα τα γενέθλια πια δεν τα γιόρταζε

                        η πριγκίπισσα έχασε τον λογαριασμό

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο ρόλος του οργανωμένου εγκλήματος και της οικονομικής μαφίας είναι πολύ συχνά κεντρικός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το φαινόμενο των «γυναικοκτονιών» (στα ισπανικά “feminicidios”), στην πόλη Χουάρες του Μεξικού, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως. Εκεί έχουν δολοφονηθεί, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 400 γυναίκες (στην πραγματικότητα, πολύ περισσότερες), ενώ σε χιλιάδες ανέρχονται οι λεγόμενες «αγνοούμενες».

Δεν είναι διόλου τυχαίο πως τα θύματα εργάζονται στη συντριπτική πλειοψηφία τους σε εργοστάσια, τα επονομαζόμενα “maquiladoras”, τα οποία συνάπτουν συμβόλαια με ξένες πολυεθνικές εταιρείες, το 80% των οποίων είναι βορειοαμερικάνικες, κι ελέγχονται άμεσα ή έμμεσα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι γυναίκες αυτές, στην πλειονότητά τους μεταξύ των 16 και 28 ετών, φτωχές, προερχόμενες από πολυμελείς οικογένειες, εργάζονται εκεί υπό απαράδεκτες συνθήκες, ενάντι μισθού πείνας και υποχρεώνονται να καλύπτουν καθημερινά μακρινές αποστάσεις από το σπίτι τους ώς το εργοστάσιο, καθώς το τελευταίο βρίσκεται συνήθως σε απομακρυσμένη περιοχή κοντά στα σύνορα (εξού και συμβαίνουν αυτά σε συνοριακές περιοχές, όπως η πόλη Χουάρες). Οι γυναίκες εντοπίζονται (εφόσον καν εντοπιστούν) σε προχωρημένο στάδιο αποσύνθεσης σε ερημικές τοποθεσίες, βιασμένες, κακοποιημένες, και τις περισσότερες φορές με το πρόσωπο καμένο για να καθίσταται αδύνατη η αναγνώρισή τους!

Κι όλα αυτά γιατί; Γιατί οι βίαιες σκηνές της πολλαπλής κακοποίησης καταγράφονται και στη συνέχεια πωλούνται ως σαδιστικές ταινίες, τις λεγόμενες “snuff movies”, σε κλειστά κυκλώματα! Οι δράστες είναι «γνωστοί άγνωστοι», κυρίως στην πολιτική ηγεσία του Μεξικού, η οποία κάνει τα στραβά μάτια και δεν παρέχει κανενός είδους προστασία.

Αυτήν την αναλαμβάνει συχνότατα η οικογένεια, συνοδεύοντας τις γυναίκες στο χώρο εργασίας τους και πίσω στο σπίτι. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία ενός πατέρα πως μία μόνο φορά δεν συνόδευσε την κόρη του στη δουλειά κι εκείνη τη μέρα δεν επέστρεψε σπίτι. Έγινε κι εκείνη προφανώς μια «αγνοούμενη».

                                                           

                        Φανατισμένη δεν είμαι

                        (“No es que quiera obsesionarme” – Πιλάρ Ροντρίγκες Αράντα)

Φανατισμένη δεν είμαι

όμως πότε

θα πάψω πια ν’ ακούω

ειδήσεις παράλογες και βίαιες

(διείσδυση σε όλες τις εγκοπές)

σε όλους

και σε όλες

Πότε

θα πάψω πια να διαβάζω

για γυναικοκτονίες αδιευκρίνιστες

(για ύποπτες μορφές σε καμιόνια μαύρα)

Η ελπίδα σκοτεινιασμένη

Μαύρο το μέλλον

Πότε

θα πάψω πια να πληροφορούμαι

νούμερα και στατιστικές

(Με περισσότερα χρόνια καταδικάζεται ένας κλέφτης

παρά ο φονιάς που σκότωσε τη γυναίκα του

αν υπάρχει υποψία απιστίας)

Πότε

θα πάψω πια να μαθαίνω

λεπτομέρειες των φόνων

(μαχαιρωμένη 57 φορές)

Βιασμένη

Κακοποιημένη

Πότε

θα πάψω πια να εικάζω,

στη σκέψη του βλέμματός τους,

την αθωότητα και την άγνοια

Πότε

θα πάψω πια να πιστεύω

πως γυναίκα σημαίνει απάρνηση

(μη βγαίνεις, μη ντύνεσαι, μην είσαι)

Πως αν τολμήσεις ν’ αντισταθείς

σε υποχρεώνουν σε σιωπή

σε χτυπούν, σε σκοτώνουν

και στο τέλος

σε ενοχοποιούν

Όχι. Φανατισμένη δεν είμαι

όμως πώς

να πάψω πια να σκέφτομαι

πως εκείνοι οι νικηφόροι φονιάδες

(που άντρες δεν λογίζονται)

περπατούν πάνω στην ίδια επιφάνεια

κι αναπνέουν το ίδιο οξυγόνο

Νιώθω πως ένα δάκρυ

θα κυλήσει, μα αντ’ αυτού

μέσα βαθειά, κάτι σκληραίνει

Ο βράχος της πίστης,

λάβα που στερεοποιήθηκε,

ενώ να εκτιναχτεί θα ’πρεπε

κι όλα στο διάβα της να τα κάψει∙

μα τούτο για να γίνει

λίγη τρυφερότητα χρειαζόταν παραπάνω...

Πώς αλλιώς

να αποτινάξω τότε

ετούτη την τραχυμένη απελπισία

για να μη σχίζει τα μέσα μου

όπως έκαναν μ’ εκείνες

Με όλες τους...

Πώς έγινε κι αποξενωθήκαμε

απ’ την ψυχή μας τη συλλογική;

Πότε... πώς...

Για το τι και το πού

αμφιβολία δεν χωρά:

Εδώ και τώρα

εδώ και τώρα

Πότε

θα πάψω πια να νιώθω

πως εδώ και τώρα

δεν μας αξίζουμε

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για όλ’ αυτά; Πρώτον, να συμμετέχουμε στο Φεστιβάλ «Γυναικεία Κραυγή» και τις διοργανώσεις που θ’ ακολουθήσουν, στην Ελλάδα και αλλού. Δεύτερον, ν’ αποτελέσουμε μέρος της παγκόσμιας κατακραυγής ενάντια στη βία κατά των γυναικών, με όποιον τρόπο διαθέτει ο καθένας, όπως για παράδειγμα με τη διαρκή ενημέρωση, τη διάδοση πληροφοριών κλπ. Τέλος, να μην ξεχνούμε πως η ποίηση μπορεί να γίνεται κάποτε μέσο αγώνα, μα είναι πάντοτε βάλσαμο στην πληγή.

Μια μάνα με τρεις κόρες (“Una madre y tres hijas” – Μίριαμ Κρούγκερ)

Μια μάνα με τρεις κόρες

Μια μάνα που τις νανουρίζει διαβάζοντας ποιήματα

Μια μάνα αλλιώτικη απ’ τις άλλες

Τρεις κόρες που για ’κείνην είναι ο αγώνας, η ελπίδα κι η ευτυχία της.

Μια μάνα με τρεις κόρες κι όλες τους πορεύονται στη ζωή

Ελπίζοντας σ’ ένα καλύτερο αύριο

Μια μάνα που η δουλειά τής κλέβει χρόνο

Μα που εκείνη βρίσκει ώρα για το γέλιο και για τ’ όνειρο

Τρεις κόρες που μια μέρα γυναίκες γίναν

Τρεις γυναίκες, πολύ ξεχωριστές

Η μεγάλη, στέλεχος τρανό, παλεύει να ’ναι η καλύτερη

Η μεσαία, με δάχτυλα μαγικά, φορέματα ετοιμάζει πριγκιπικά

Η τρίτη, η μικρότερη, στις γραμμές ζει ανάμεσα μιας ποίησης που δεν τελειώνει πάντοτε

Μια μάνα, που δίχως να το ζητήσει, έγινε γιαγιά

Κι ακόμη έχει μανία με την ανάγνωση ποιημάτων.

                        ***

Αν πάψει ο ποιητής, και η ζήση παύει

(“Si se calla el cantor” – Στίχοι: Οράσιο Γκουαρανί, Εκτέλεση: Μερσέδες Σόσα)

Αν πάψει ο ποιητής, και η ζήση παύει,

γιατί η ζωή είναι η ίδια ένα ποίημα.

Αν πάψει ο ποιητής, γίνεται θύμα

η ελπίδα, η χαρά και το καράβι.

Αν πάψει ο ποιητής, μένουν μονάχα

και μόνα τα πουλιά της καλημέρας.

Οι εργάτες στο λιμάνι λεν ποιος τάχα,

ποιος θα το βγάλει το ψωμί της μέρας.

(Μιλητά)

«Τι ν’ απογίνει η ζωή αν όντως

ο ποιητής δεν βγαίνει πια στο βήμα

για τον βασανισμένο και για ’κείνον

που αναίτια τον φορτώνουνε με κρίμα»

Αν πάψει ο ποιητής, πάει και το ρόδο.

Τι να το κάνεις δίχως να ’χεις ποίημα;

Το ποίημα πρέπει, φως πάνω απ’ το κύμα,

να φέγγει πάνω στων θνητών το δρόμο.

Να μη σωπάσει ο ποιητής∙ αν πάψει,

καλύπτει τον φρικτό που υποδουλώνει.

Δεν ξέρουνε αυτοί που υποκύπτουν

πως το έγκλημα τους ποιητές δεν φιμώνει.

(Μιλητά)

«Να σηκωθούν τα λάβαρα πια όλα

καθώς ο ποιητής κραυγή θα υψώνει.

Χιλιάδες να ματώσουνε κιθάρες

σ’ αιώνιο ποίημα που δεν θα τελειώνει.»

Αν πάψει ο ποιητής, και η ζήση παύει...

Σας ευχαριστώ.

_________________________

Σύνδεσμοι:

-        mujerespoetasinternacional.blogspot.com

-        elgritodemujer.blogspot.com

-        www.facebook.com/FestivalInternacionaldePoesiaGritodeMujer

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό "Φρέαρ", Οκτώβριος 2013