Περί «μύχιων αλαλαγμών της καρδιάς» και
άλλων δεινών
«Ο σεισμός στη Χιλή»
του Χάινριχ φον Κλάιστ
σκην. Ακύλλας Καραζήσης
BIOS
Μάιος 2015
«Τι βάσανα
έπρεπε να έρθουν στον κόσμο για να νιώσουν αυτοί ευτυχισμένοι»: Αν και η φράση
αυτή θα μπορούσε να συνοψίζει κάλλιστα τη χαιρεκακία των σημερινών κοινωνιών,
ωστόσο στον κόσμο του Ρομαντικού Χάινριχ φον Κλάιστ δεν περιγράφει άλλο, από
ένα δώρο που δόθηκε ερήμην του παραλήπτη και για το οποίο πρέπει να καταβληθεί
αντίτιμο φρικτό.
«Ο σεισμός στη
Χιλή» („Das Erdbeben in Chili“) είναι νουβέλα του 1807 και
περιγράφει την ιστορία ενός ζευγαριού με φόντο τον τρομερό σεισμό του 1647 στο
Σαντιάγο. Ο Χερώνυμο και η Χοσέφα έχουν οδηγηθεί στην απόγνωση βλέποντας ότι το
κοινό τους μέλλον είναι αδύνατο και, ενώ ετοιμάζονται για τα χειρότερα, ο
τρομερός σεισμός που ισοπεδώνει την πρωτεύουσα τούς επανενώνει. Ευγνώμονες για
την τύχη τους την αγαθή, θα συμμετέχουν σε εξιλεωτική λειτουργία στην εκκλησία,
το μόνο κτίριο που –τι ειρωνεία!– επέζησε του σεισμού και το οποίο θα μετατραπεί
σε δικό τους τάφο. Στον κόσμο εξάλλου του γερμανικού Ρομαντισμού, το ζητούμενο
είναι η ιδανική αγάπη. Και ιδανική, είναι μόνο η αγάπη η ανολοκλήρωτη, η
τραγική, η αδύνατη. Ο Κλάιστ, καυτηριάζοντας το διαβρωτικό ρόλο της πολιτικής,
θρησκευτικής και οικογενειακής εξουσίας πάνω στο άτομο, γράφει ένα κείμενο
άκρως ποιητικό, αλληγορικό και βέβαια διαχρονικό. Η δε μετάφρασή του από το
Θοδωρή Δασκαρόλη, εξαιρετική, ποιητική η ίδια και γλωσσικά απολαυστική.
Διαβάζοντας σε
κείμενο του Νίκου Δήμου τον περασμένο Αύγουστο «έφτασα πια να οραματίζομαι μία
εποχή όπου (σαν τα βιολογικά προϊόντα) θα διαφημίζονται κλασικά έργα,
‘αυθεντικά, αγνά, χωρίς παρέμβαση σκηνοθέτη’»[1], δεν
υποψιαζόμασταν ότι αυτή η εποχή βρισκόταν
εγγύτερα απ’ όσο θεωρούσαμε ή ο ίδιος ο Δημού πιθανώς να εννοούσε. Πώς αλλιώς,
αφού στην ιστοσελίδα του Αθηνοράματος αναφέρεται για την παράσταση ότι «το
κείμενο παρουσιάζεται χωρίς καμία διασκευή, αυτούσιο»[2]. Άσχετα
δε από το γεγονός ότι προκειμένου να παρασταθεί μια νουβέλα (ακόμη και ως
αναλόγιο) η σκηνοθεσία είναι απαραίτητη, οπότε και η διασκευή –κατά το μάλλον ή
ήττον– μοιραία.
Στη
συγκεκριμένη περίπτωση, το κείμενο αποδόθηκε σε τριτοπρόσωπη αφήγηση από ούτε
έναν ούτε δύο, αλλά οχτώ ηθοποιούς. Στο ρόλο του Χερώνυμο και της Χοσέφας τα
πρόσωπα εναλλάσσονταν διαρκώς. Η αφήγηση γινόταν άλλοτε συλλαβιστά, άλλοτε με
απανωτή επανάληψη κάθε φράσης και άλλοτε –κυρίως!– απνευστί, με το ρυθμό που
επέβαλλε η μία και μόνο ανάσα, το σβήσιμο της οποίας απαραιτήτως δεν έπρεπε να
συμπίπτει με την τελεία της πρότασης, αλλά με την αρχή ή τη μέση της επόμενης.
Παύση για ανάσα π.χ. μεταξύ του υποκειμένου και του ρήματος. Το αποτέλεσμα; Δυσκολία
παρακολούθησης για το κοινό, πρόσωπα κατακόκκινα και φλέβες έτοιμες να εκραγούν
για τους ηθοποιούς και τα όμοια. Σε αυτά προστίθενται κακόγουστες σκηνές συνουσίας
και ‘χοροί’ σε ρυθμό υστερίας. Αν για τη σκηνική αποτύπωση είχαν έστω επιλεγεί
άλλα –καίρια– κομμάτια του κειμένου; Τελικά, είναι η δύναμη ακριβώς του
κειμένου και της μετάφρασής του εκείνη που καθηλώνει το θεατή στη θέση του και
τον κάνει να υπομείνει τα σκηνοθετικά ολισθήματα.
Ένας ακόμη από
τους λόγους που θελήσαμε να παρακολουθήσουμε την παράσταση ήταν το ‘νέο αίμα’
ηθοποιών που κλήθηκε να αποδώσει το έργο, απόφοιτοι όλοι του Εθνικού Θεάτρου ή
του Ωδείου Αθηνών. Ερμηνείες που, με το πέρασμα του χρόνου, έχουν τη δυνατότητα
να εξελιχθούν. Αδύναμος ο Γιώργος Ονησιφόρου, με πολλές δυνατότητες ο Μάνος
Βαβαδάκης. Και ένα αστέρι γεννιέται: Κατερίνα Ζησούδη. Μια παρουσία δραματική,
με στόφα ηθοποιού, που ερμηνεύει σε όλη τη διάρκεια της παράστασης –ακόμη και
όταν το νήμα της αφήγησης παίρνουν άλλοι–, μαγνητίζοντας το βλέμμα.
Ανυπομονούμε για τη συνέχεια.
Με τον πολύ
πρόσφατο καταστροφικό σεισμό στο Νεπάλ να έχει συγκλονίσει την παγκόσμια κοινή
γνώμη, το τελευταίο που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς είναι ότι ενδεχομένως να
έσωζε έναν έρωτα. Η βία γεννάει βία, είτε αυτή είναι προέλευσης φυσικής είτε
ανθρώπινης.
Έλενα Σταγκουράκη
Αθήνα, 3 Μαίου 2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου