Το «Φουαγιέ» συνάντησε και μίλησε με το γνωστό συγγραφέα και σκηνοθέτη Frank Raddatz με ευκαιρία το ανέβασμα στη σκηνή του έργου του «Ο Αχιλλέας σε σύγχρονους πολέμους». Δεδομένου του ενδιαφέροντός του για την Ελλάδα και το έργο των αρχαίων Ελλήνων δραματουργών, ο κύριος Raddatz συζήτησε μαζί μας και απάντησε τις ερωτήσεις μας.
Ε.Σ.: Δείχνετε μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Γιατί αυτό; Τι είναι αυτό που σας ελκύει;
F.R.: Μα βέβαια Ελλάδα, τι άλλο; Η Ελλάδα είναι η κοιτίδα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ο χώρος γέννησης της τραγωδίας, της φιλοσοφίας, του Μύθου. Ας μην ξεχνάμε ότι σπούδασα φιλοσοφία, ενώ με την τραγωδία ασχολούμαι εδώ και πολύ καιρό. Το γεγονός, δε, ότι εκπόνησα τη διδακτορική μου διατριβή στο πλάι του Müller με επηρέασε πολύ, καθώς μου επέτρεψε την ενασχόληση με διαφορετικές όψεις κι εκδοχές της τραγωδίας, καθώς και την επεξεργασία της με ποικίλους τρόπους. Αυτή η «συνάντηση» υπήρξε καθοριστικής σημασίας για ‘μένα.
Ε.Σ.: Αυτή τη φορά επιλέξατε τον Όμηρο και συγκεκριμένα την «Ιλιάδα». Τι σας οδήγησε σε αυτή σας την επιλογή και σε ποια βάση στηρίζεται η όλη σύλληψη του έργου;
F.R.: Τη δεκαετία του ’90 ήταν δημοφιλής η θεωρία του Huntington, σύμφωνα με την οποία η ύπαρξη διάφορων πολιτισμών είναι απαραίτητη. Το γεγονός αυτό οδηγεί αφενός σε μια στάση διατήρησης και προώθησης της ίδιας κουλτούρας κι αφετέρου στη σύγκρουση των διάφορων πολιτισμών μεταξύ τους. Το στοιχείο αυτό είναι ξεκάθαρο στον Όμηρο, καθώς στο έργο του περιγράφεται η πολιτισμική διαμάχη ανάμεσα σε Έλληνες και Τρώες. Από τη μία η εκδικητική μανία γεμίζει με μένος τον Αχιλλέα, αρχικά για την αρπαγή της Ελένης –κι έτσι το χλευασμό των Ελλήνων- και στη συνέχεια για το χαμό του Πάτροκλου και την ασέβεια εις βάρος του. Από την άλλη, όμως, όταν ο ηλικιωμένος Πρίαμος εμφανίζεται για να ζητήσει τη σορό του νεκρού γιου του, ο Αχιλλέας παραμερίζει την οργή του και δέχεται με τιμές τον εχθρό του, δείχνοντας μεγαλοψυχία και κατανόηση. Εκεί ακριβώς φαίνεται το μεγαλείο του Ομήρου: η σύγκρουση των πολιτισμών δεν καταργεί τους νόμους της ανθρωπιάς και δεν αποκλείει μια ανώτερη στάση. Έτσι, τα πρότυπα που προβάλλονται στον Όμηρο και συγκεκριμένα στην «Ιλιάδα» εξακολουθούν να είναι σύγχρονα κι έχουν ισχύ ακόμα και στις μέρες μας.
Ε.Σ.: Στις μέρες μας οι δραματουργοί συχνά επικαλούνται τους κλασικούς συγγραφείς, ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι είναι Κλασικοί και το έργο τους έχει και σήμερα ισχύ, χωρίς όμως αυτό να συνεπάγεται σεβασμό απέναντι στο έργο τους και τα κείμενά τους. Ωστόσο, η δική σας σύλληψη διαφέρει, καθώς εντάξατε το κείμενο και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό κατά τρόπο ομαλό σε ένα σύγχρονο έργο. Έτσι, αντί να μετακινήσετε το κείμενο προς το σημερινό κοινό, προτιμήσατε να μετακινήσετε το κοινό προς το κείμενο. Ποια η άποψή σας επ’ αυτού;
F.R.: Σωστή παρατήρηση κι ενδιαφέρουσα ερώτηση. Κατά την άποψή μου, ο σύγχρονος κόσμος δεν υπερέχει του αρχαίου. Τόσο ο Όμηρος όσο και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς πρόβαλαν πρότυπα που υπερτερούν των σημερινών αξιών, πράγμα που καθιστά τον κόσμο που περιγράφουν παράδειγμα προς μίμηση. Ναι μεν, συντελέστηκε πρόοδος από τότε μέχρι σήμερα, ωστόσο αυτή αφορά κυρίως την τεχνολογία, την ποιότητα ζωής και λιγότερο τον πολιτισμό αυτόν καθαυτόν. Παράλληλα, το έργο και ο κόσμος του Ομήρου υπερτερεί αυτών σε άλλους πολιτισμούς, όπως για παράδειγμα, στο κατ’ εξοχήν γερμανικό έπος „Nibelungenlied“. Εκεί, η δίψα για εκδίκηση παίζει σημαντικό ρόλο, χωρίς ωστόσο την άλλη όψη που προτείνει ο Όμηρος, αυτή δηλαδή του σεβασμού απέναντι στον εχθρό. Από τα παραπάνω προκύπτει ο βαθύς σεβασμός απέναντι στο έργο των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ο οποίος βρίσκει διέξοδο μέσα από τη δουλειά μου. Ε.Σ.: Ο μοντέρνος Αχιλλέας, ο Αχιλλέας της παράστασης, είναι εγκλωβισμένος στο αιματηρό παρελθόν του, στο χαμό ανθρώπων και τον πόνο που προκάλεσε, μετά τη μετατροπή του σε κτήνος και μηχανή θανάτου. Έτσι, στο τέλος της παράστασης, αποχωρεί με τα λόγια: «για εμάς δεν υπάρχει σωτηρία». Κατά την άποψή σας πρόκειται για ένα τέλος απαισιόδοξο ή ρεαλιστικό; Υπάρχει σωτηρία γι’ αυτούς που «εκτελούν το καθήκον τους» εν καιρώ πολέμου;
F.R.: Σε αυτό το σημείο καλείται ο θεατής να παίξει ενεργό ρόλο, να αντιδράσει, να αντισταθεί, να κρίνει και, γιατί όχι, να θυμώσει με τον ήρωα που είναι έτοιμος να παραδοθεί. Κατά τη διάρκεια της παράστασης έχουμε έναν Αχιλλέα που παρουσιάζει την κατάσταση, που είκοσι χρόνια μετά το πέρας του πολέμου εξακολουθεί να μην κοιμάται τα βράδια και να ξαγρυπνά με το όπλο υπομάλης, έναν Αχιλλέα που περιγράφει το μέγεθος της θηριωδίας που βίωσε και για το οποίο φαίνεται να μη μετανιώνει. Από την άλλη, η ψυχοθεραπεύτρια προσπαθεί να τον προσεγγίσει, να τον καταλάβει, να τον βοηθήσει να ξεπεράσει το παρελθόν και να τον αλλάξει. Ο θεατής τα παρακολουθεί όλα αυτά και στο τέλος έρχεται και η δική του σειρά να παίξει το ρόλο του στο δράμα.
Ε.Σ.: Σε μια συγκεκριμένη σκηνή γίνεται επίμονα λόγος για τα Χριστούγεννα. Στόχος ήταν να τονιστεί για παράδειγμα η διάσταση καλού-κακού ή λαμβάνει αυτή η γιορτή άλλες διαστάσεις με ιδιαίτερο νόημα;
F.R.: Τα Χριστούγεννα λαμβάνουν στο έργο χαρακτήρα συμβολικό. Τα γνωρίζουμε ως γιορτή της αγάπης και της συμφιλίωσης κι έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι Αχιλλέας και Πρίαμος γιορτάζουν κατά κάποιο τρόπο, κατά τρόπο διαφορετικό, τα δικά τους Χριστούγεννα. Πρόκειται για μια άλλη «μετάφραση», αν θέλετε, μια διαφορετική ερμηνεία του όρου «Χριστούγεννα». Ακριβώς αυτή η γιορτή της συμφιλίωσης είναι που ενοχλεί τον Αχιλλέα του έργου, καθώς αυτό είναι το διαφοροποιητικό στοιχείο του από τον Αχιλλέα της αρχαιότητας.
Ε.Σ.: Υπάρχουν εμφανείς παράλληλοι ανάμεσα στο σύγχρονο Αχιλλέα και τον Αχιλλέα του ομηρικού έπους, έως το σημείο που ο πρώτος «δανείζει» το στόμα του προκειμένου να ακουστούν τα λόγια του δεύτερου. Πόσο όμοιοι ή πόσο διαφορετικοί είναι οι δυο τους κατά την άποψή σας;
F.R.: Όπως αναφέρατε ήδη, υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στο σύγχρονο Αχιλλέα και τον Αχιλλέα της αρχαιότητας. Τους ενώνει η οργή, η δίψα για εκδίκηση, η μανία της καταστροφής καθώς και η σωματοποίηση όλων αυτών και η σωματική τους αντίδραση. Το σημείο στο οποίο διαφέρουν είναι ο σεβασμός απέναντι στον εχθρό. Ο Αχιλλέας του Ομήρου δέχεται τον Πρίαμο, ανταλλάζει δώρα με εκείνον κι αποφασίζει ανακωχή, έως ότου ταφεί ο νεκρός γιος του γέροντα με τις τιμές που του αρμόζουν. Αυτή η στάση, βέβαια, λείπει από το σύγχρονο Αχιλλέα, ο οποίος εμφανίζεται αμεταμέλητος, παραδομένος σε μια ζωώδη κατάσταση.
Ε.Σ.: Ποια μηνύματα του ομηρικού έπους σας συγκινούν ιδιαίτερα;
F.R.: Από το έργο αυτό μπορεί κανείς να πάρει πολλά. Αυτά τα οποία εγώ ξεχωρίζω είναι ο σεβασμός απέναντι στον άνθρωπο -φίλο ή εχθρό-, η ευγενής άμιλλα και ο ήπιος τρόπος «συνάντησης» κι επικοινωνίας, καθώς και ο παραμερισμός της ανάγκης για εκδίκηση. Ειδικά αυτό το τελευταίο αποτελεί πολιτισμικό πρότυπο μεγάλης σημασίας, καθώς ο εγωισμός του σημερινού κόσμου το αποκλείει. Κατά την άποψή μου, αυτό είναι και το κύριο νόημα του έργου, δηλαδή η αντιμετώπιση της εκδικητικής μανίας και του τυφλού μίσους, πράγμα που δυστυχώς στις μέρες δεν εφαρμόζεται πάντα.Ε.Σ.: Στο έργο σας δίνετε, κύριε Raddatz, τρία παραδείγματα. Το πρώτο αφορά τους γονείς ενός παιδιού από την Παλαιστίνη που δώρισαν τα όργανά του σε πέντε παιδιά Ισραηλινών. Το δεύτερο παράδειγμα αναφέρεται στον πόνο του βασιλιά Δαυίδ μαθαίνοντας ότι σκοτώθηκε ο γιος του που είχε ετοιμάσει εξέγερση εναντίον του. Το τρίτο, τέλος, παράδειγμα αφορά την αρνητική στάση ενοριτών στο Λονδίνο και μελών των οικογενειών θυμάτων και θυτών μετά τους βομβαρδισμούς. Θελήσατε μέσω του τρίτου παραδείγματος να καυτηριάσετε ανάλογες συμπεριφορές;
F.R.: Τα τρία αυτά παραδείγματα λειτουργούν ως μοντέλα. Μέσω αυτών θέλησα να παρουσιάσω τους διαφορετικούς τρόπους, με τους οποίους μπορεί να επεξεργαστεί κανείς ανάλογες καταστάσεις και να ξεπεράσει το μίσος και την ανάγκη για εκδίκηση. Με τα παραδείγματα αυτά από ένα σκηνικό πολέμου, από τη Βίβλο και μια ενορία στο Λονδίνο του δυτικού κόσμου κατασκεύασα μια κλίμακα που παρουσιάζει παραδείγματα προς μίμηση και άλλα προς αποφυγή.
Ε.Σ.: Στην παράσταση είναι έντονο το παιχνίδι του λευκού με το μαύρο και το κόκκινο. Ποιο μήνυμα περνά με αυτό το παιχνίδι κατά την άποψή σας και τι θέλατε να εκφράσετε με αυτό;
F.R.: Ο θεατής είναι ελεύθερος να ερμηνεύσει το παιχνίδι αυτό με το δικό του προσωπικό τρόπο και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Ωστόσο, θέλαμε μέσω αυτού να τονίσουμε την ένταση επί σκηνής και να της δώσουμε φυσική υπόσταση. Ο άντρας ντυμένος στα μαύρα, η γυναίκα στο κόκκινο και η σκηνή στο λευκό και μαύρο δημιουργούν μια ατμόσφαιρα έντασης. Πρόκειται για οπτικό ερέθισμα για το θεατή που επιπλέον στόχο έχει να γεμίσει τη σκηνή με ενέργεια.
Ε.Σ.: Η περφόρμερ Okwui Okpokwasili είχε το ρόλο της ψυχοθεραπεύτριας, αλλά όχι μόνο. Στο έργο παρουσιάζεται ως καθρέφτης όχι μόνο του Αχιλλέα, αλλά και άλλων προσώπων και καταστάσεων. Ποιους άλλους ρόλους καλείται να παίξει και πώς ερμηνεύεται ο «χορός» της επί σκηνής;
F.R.: Η ψυχοθεραπεύτρια αποτελεί τον αντίποδα του Αχιλλέα από πολλές απόψεις. Πέρα από το οπτικό ερέθισμα που προσφέρει μέσω του χρώματος του κουστουμιού της, συνιστά με την αυξημένη κινητικότητά της και την έκταση που καλύπτει επί σκηνής, τον αντίθετο πόλο. Επίσης, σε αντίθεση με τον ομιλητικό Αχιλλέα περιορίζεται στις απαραίτητες ερωτήσεις και τα λιγότερα δυνατόν σχόλια, παρουσιάζοντας μια πιο εσωτερικευμένη διεργασία των καταστάσεων. Προέρχεται, βέβαια, και από διαφορετικό πολιτισμικό σκηνικό, καταλαβαίνοντας τον Αχιλλέα, αλλά απαντώντας ή ρωτώντας τον κυρίως στα αγγλικά. Ο «χορός» της αποτελεί θα λέγαμε σωματοποίηση των εμπειριών του Αχιλλέα. Με τον τρόπο αυτό, δείχνει να απορροφά τα λεγόμενά του και να συμμερίζεται το δράμα του. Τέλος, τη βοηθά να αλλάζει οπτική γωνία και ταυτόχρονα να το δηλώνει απέναντι στο θεατή.
Ε.Σ.: Τι θα μπορούσε να μάθει το «Φουαγιέ» για τα μελλοντικά σας σχέδια; Ανήκουν σε αυτά παραστάσεις με έργα και άλλων Ελλήνων συγγραφέων;
F.R.: Όσον αφορά την παράσταση «Ο Αχιλλέας σε σύγχρονους πολέμους» υπάρχει το ενδεχόμενο να παρουσιαστεί στους Δελφούς στο κοντινό μέλλον, ενώ άλλη παράσταση δύο ατόμων, βασισμένη εξίσου στην Ιλιάδα, παρουσιάστηκε στο Βερολίνο, με προοπτική να την ανεβάσουμε και αλλού. Επιφυλάσσομαι.
(Ε.Σ.: Το «Φουαγιέ» θα χαρεί να παρακολουθήσει από κοντά τις επικείμενες εξελίξεις.)
Μάννχαιμ, 31 Οκτωβρίου 2008
Συνέντευξη: Έλενα Σταγκουράκη
Περιοδικό "Φουαγιέ" 2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου